فهرست مطالب
ورمی کمپوست یا طلای سیاه
با رشد روزافزون جمعيت، افزايش سطح رفاه و تنوع كمي و كيفي در مصرف مواد غذايي، توسعه صنايع تبديلي و رشد پديده شهرنشيني، دفع زباله و مواد زايد آلي به يك مشكل به ويژه در شهرهاي بزرگ تبديل شده است. امروزه فرآوري مواد زايد آلي به سه روش سوزاندن، دفن در محل هاي خاص و بازيافت يا استفاده مجدد انجام مي پذيرد. روش بازيافت علاوه بر اينكه در حفظ محيط زيست و كاهش آلودگي موثر است مي تواند مواد زايد را به عنوان مواد خام، مجددا در چرخه مصرف قرار دهد و از تخريب بيشتر محيط زيست پيشگيري كند. از بين انواع محصولات بازيافتي مي توان به ورمی کمپوست (vermicompost) يا كمپوست كرمی كه در كشورهاي مختلف جهان با استقبال گسترده اي روبه رو شده است، اشاره كرد.
ورمی کمپوست چيست؟
ورمی کمپوست، عبارت است از كود آلی بيولوژيك كه دراثر عبور مداوم و آرام مواد آلي در حال پوسيدگي از دستگاه گوارش گونه هايي از كرم های خاكی و دفع اين مواد از بدن كرم، حاصل مي شود. اين مواد هنگام عبور از بدن كرم آغشته به مخاط دستگاه گوارش (موكوس)، ويتامين ها و آنزيم ها شده كه در نهايت به عنوان يك كود آلی غني شده و بسيار مفيد براي ساختمان و بهبود عناصر غذايي خاك، توليد و مورد مصرف واقع مي گردد. بنابراين، ورمی کمپوست عبارت است از فضولات كرم به همراه درصدی از مواد آلی و غذايي بستر و لاشه كرم ها.
برتری ورمی کمپوست به كمپوست معمولی
ورمی کمپوست ماده اي شبيه به پيت (peat) است كه به خوبی تغيير فرم يافته و ساختار، تخلخل، تهويه، زه كشی و ظرفيت نگهداری رطوبت آن در حد آلی می باشد. توليد ورمی کمپوست تعداد ريز موجودات بيماري زای گياهی (pathogenic microganisms) را به شدت كاهش داده و بنابراين از اين نظر برتری نسبی به كمپوست معمولی دارد. توليد كمپوست به عنوان يك فرآيند هوازی منجر به معدنی شدن (mineralization) نيتروژن می شود كه در مورد توليد ورمی کمپوست، استفاده از كرم های خاكی باعث تسريع اين روند مي گردد. فرآيند هوموسی شدن (Humification) كه در مرحله رسيدگی (Maturation stage) كمپوست سازی اتفاق مي افتد، در طول فرآيند توليد ورمی کمپوست، بزرگتر و سريع تر اتفاق می افتد. كود توليدي در اين روش به علت بالا بودن نسبت كربن به ازت (C/N15) فاقد بوي نامطبوع و فعاليت حشرات مزاحم می باشد.
2700 گونه كرم خاكی، عامل تهيه كمپوست
به طور كلی در حدود 2700 گونه مختلف از كرم های خاكی وجود دارند كه بسته به موضوع كار و هدف، گونه انتخاب متفاوت خواهد بود.
اين اهداف می تواند شامل موارد ذيل باشد:
1 ـ افزايش حاصلخيزی خاك و بهبود ساختمان و مديريت خاك
2 ـ افزايش محصول
3 ـ توليد مكمل غذايي جهت خوراك دام و آبزيان
4 ـ توليد مواد آرايشی
مناسب ترين گونه كرم خاكی برای توليد ورمی کمپوست
به طور مثال گونه Lampite mauritti به منظور مديريت و بهبود ساختمان خاك مورد استفاده قرار مي گيرد. ولی مناسب ترين گونه براي توليد ورمی کمپوست، گونه Eisenia foetida بوده كه به رنگ قهوه ای مايل به قرمز و كوچكتر از كرم های خاكی معمولی می باشد. كرم ها جزو جانوران هرمافروديت می باشند، يعنی هر كرم اندام های نر و مادگی را توامان دارد، ولی نهايتا كرم با اتصال به جفت ديگر از طريق دو كليتلوم (clitellum) و تبادل اسپرم عمل جفت گيری را انجام می دهد. سپس هر كرم يك كيسه تخم ريزی در كليتلوم خود تشكيل می دهد. (كليتلوم قسمتی برجسته در تنه كرم است و در بند های نزديك سر يك كرم بالغ قرار دارد). كيسه های تخم ريزي يا همان كوكون ها به رنگ زرد كهربايی بوده و در داخل آن حدود 7-3 نوزاد لارو وجود دارد.
بنابراين افزايش تعداد كرم ها در هر نسل به صورت تصاعد نسبتا هندسی، خواهد بود. وزن هر كرم بالغ بين 5/0 تا 1 گرم بوده و در هر كيلوگرم حدود 1000 تا 2000 نخ كرم وجود دارد. فاصله بين دو نسل (از تخم تا تخم) در شرايط نرمال حدود 3 ماه بوده و عمر كرم ها بين يك تا دو سال متغير است.
كاديلاك كرم ها
گونه ايزينيا فتيوا كه در آن كرم كود و كاديلاك كرم ها نيز گفته می شود، از بستری كه شامل مواد نيمه پوسيده مانند كود گاوی، كود اسبی (كودها بايد خشك باشند)، كاه و كلش غلات و برخی زايدات و بقايای گياهی می باشد، تغذيه می كند. در داخل اين بستر اصلی مي توان مواد تازه ای چون زايدات سبزيجات و ميوه جات، مواد آلی و قابل تجزيه زباله هاي خانگی، پسماندهای كارخانجات غذايی و حتی لجن و فاضلاب (به جز فاضلاب صنعتی)، اضافه نمود. رطوبت مطلوب بستر، هوادهي، تغذيه و جلوگيري از سفت شدن بستر و نگهداري PH در حد 8-7 از نكات كليدي در توليد ورمی کمپوست مي باشد.
كود مرغی براي كرم ها سمی است
به طور كلی بايد عنوان نمود كه بقايای آليی غنی از نيتروژن به جز كود مرغی كه براي كرم ها سمی است، براي بستر لازم و ضروری است. اين كرم ها در خارج از سفره غذايی حركت نمي كنند و به همين خاطر جمعيت اين كرم ها بسته به دسترسی آنها به مواد غذايی رشد كرده و تثبيت می شود. اين كرم ها از نور آفتاب و بارندگی گريزان بوده، بايد آنها را از اين دو عامل محافظت نمود.
روش های توليد كمپوست
روش های مختلفی براي توليد ورمی کمپوست وجود دارد كه ساده ترين راه آن، روش پشته ای می باشد كه برای انجام آن می بايست:
1 ـ زمينی مسطح، بدون سنگ و كلوخ وخرده شيشه انتخاب و سطح آن را مرطوب و سپس كاملا كوبيد تا سفت شود. علت اين امر جلوگيری از ايجاد هيبريد كرم های مورد استفاده با كرم های خاكی معمولی و زايل شدن آنها مي باشد.
2 ـ ايجاد سايبان براي محافظت كرم ها در برابر بارندگی و نور آفتاب
3 ـ ايجاد پشته ای از كود گاوی نيمه پوسيده به شكل گنبدی به عرض 70 و ارتفاع 50 سانتی متر و طول دلخواه و آبياری فراوان آن به منظور خروج شيرابه كود
4 ـ ايجاد شيار در طول خط الراس پشته به عمل 15 سانتی متر و ريختن كرم ها به داخل آن و سپس برگرداندن كود روی كرم ها
5 ـ آبپاشی پشته به صورت روزانه به منظور حفظ رطوبت آن
6 ـ جداسازی كرم ها از پشته پس از توليد ورمی کمپوست با استفاده از غربال
كرم ها و كاربرد آن
همان طور كه در اين مقاله آمده است كاربرد اين كرم ها شامل:
– مديريت كود در مزارع پرورش گاو، اسب و خرگوش و پسماند كارخانجات توليد لبنيات
– كاهش زباله های مدارس، بيمارستان ها و موسسات
– تبديل زباله های غذايی و جامدات آلی به ورمی كمپوست در مقياس بزرگ
– استفاده از ورمی کمپوست در بهبود و اصلاح خاك مزراع و گلخانه ها و به تبع آن افزايش كيفيت و كميت محصولات
– توليد پروتئين كرم به عنوان جيره غذايی آبزيان و طيور با استفاده از خشك كردن و پودر كردن لاشه بدن كرم های مسن می باشد. همچنين استفاده از ورمی کمپوست در تهيه چای كمپوست توليد مثل كرم ها و به تبع آن افزايش جمعيت كرم ها و فروختن آنها به واحدهای متقاضي را نيز می توان افزود.
توجيه اقتصادی اين طرح
قيمت هر كيلوگرم كود ورمی کمپوست بسته بندی شده در حدود 400 تومان و قيمت يك كيلوگرم كرم زنده حدود 20 تا 30 هزار تومان می باشد. در توليد مكانيزه، قيمت تمام شده هر كيلوگرم بين 150 تا 200 تومان بوده و در كشاورزي ارگانيك و كشت هاي گلخانه ای، پاك ترين و مناسب ترين بستر می باشد كه، سبب بازدهي بيشتر محصولات كشاورزي خواهد گرديد.
اميد است در كشور ما نيز همچون كشورهای توسعه يافته به جاي كودهای شيميایی كه متاسفانه چندين دهه است استفاده از آن در مزارع كشاورزی به طور فزآينده ای رو به گسترش بوده و دارای خطرات زيست محيطی بالقوه و خطرناكی مي باشند، به تدريج از اين كودهای ارگانيك و طبيعی استفاده شود.
نويسنده: مهدی كبيری خوش صوت دكترای دامپزشكی
